Besinler

Besin nedir?

Vücudumuzun büyüyüp gelişmesini sağlayan, yaralanınca onaran, enerji veren yiyecek ve içeceklere besin denir. Besinler sayesinde yaşamsal faaliyetlerimizi gerçekleştiririz. Buzdolabı elektriksiz, araba benzinsiz, soba odunsuz çalışmadığı gibi insanlarda beslenmeden yaşamsal olayları sağlayamaz.

Besinleri çeşitli kaynaklardan elde ederiz.
-Bitkilerden====> Elma, Marul,Patlıcan...
-Hayvanlardan====>Et, Süt, Yumurta, Tereyağı...

-Madensel besinler====>Su, tuz...

 Besinler ve özellikleri farklı farklıdırlar.Bu nedenle besinleri çeşitli gruplara ayırmaktayız. Bunlar;

1.Proteinler
Büyüme, gelişme, yaraların iyileşmesi, vücudun mikroplara karşı direnci için protein kullanılır. Yapıcı ve onarıcıdır. Zorunlu olmadıkça enerji verici olarak kullanılmaz.
Bir besinde protein olduğunu anlamak için biüret damlatılırsa mavi-mor renk alır. Protein, nitrik asit ya da lügol çözeltisi ile ısıtıldığında rengi sarı olur. Et, süt, yumurta,tavuk ve balık protein bakımından zengin hayvansal besinlerdir. Tahıllar( buğday,arpa,çavdar, yulaf vb.), baklagiller( fasülye, nohut, mercimek, bezelye vb.) ve kuru yemişlerde de bol miktarda protein bulunur. Bebeklik ve çocukluk döneminde protein yeterli alınmazsa büyüme durabilir. Protein saç ve tırnağımızın uzamasını sağlar.
2.Karbonhidrat

Enerji vericidir. Tahıl ürünlerinde, makarna, pilav, ekmek, patates, tatlılarda, meyvelerde ve hamur işlerinde bol miktarda bulunur. Fazla karbonhidratlı besinler tüketilirse vücudumuzda yağa dönüşerek depo edilir. Karbonhidrat içeren maddelere iyot çözeltisi (tentürdiyot) damlatıldığında rengi mavi olur.

3.Yağlar:

Enerji verici besin maddesidir. En fazla enerjiyi yağlar verir. Kullanım sırası karbonhidratlardan sonradır. Fazla besin aldığımızda yağ olarak depo edilir. Fazlalık yağlar karın bölgesinde depo edilir. Yağlar vücudun korunmasını ve sıcak tutulmasını da sağlar. Bitkilerde tohumlarda bulunur, zeytin, susam, soya, ceviz, fındık, mısır, ayçiçeğinde bol miktarda vardır. Hayvansal yağlarda bulunmaktadır. Tereyağ, kuyruk yağı bu çeşittir.

Bir besinde yağ olduğunu anlamak için, beyaz kağıda sürülmelidir. Kağıdın şeffaflaşması besin içinde yağ olduğunu gösterir.

4.Vitaminler:

Vücutta düzenleyici olarak görev yaparlar. Hastalıklara karşı koruyucudur. Büyümede görev alırlar.

A Vitamini: Yumurta, karaciğer, baklagiller, ceviz, mantar, süt ürünlerinde, havuç, domates, balık, et ve yeşil sebzelerde bulunur. Büyümeye yardım eder, gece körlüğünü önler.

B Vitamini: Tahıl ürünlerinde, süt ve ürünlerinde, et, balık, tavuk, yeşil sebzelerde bulunur. Beriberi (sinir iltihaplanması), kansızlık, görme bozukluğu, deri hastalıklarını önler. Hafızayı güçlendirir, sinirlerin faaliyetlerini düzenler.

C Vitamini: Turunçgiller, çilek, domates, soğan, kuşburnu, patateste bulunur. Vücudun direncini artırır, onarımını sağlar. İskorpit (diş eti kanaması), grip, nezle hastalıklarını önler.

D Vitamini: Balık yağı, tereyağ, karaciğer, süt ve ürünlerinde, yumurtada bulunur. Kemiklerimizi ve dişlerimizi sağlamlaştırır, Raşitizim (Kemiğin sertleşmemesi) hastalığını önler.

E Vitamini: Yeşil bitkiler, tahıllar, et, süt ve ürünlerinde, karaciğer, bitkisel yağlarda bulunur. Üreme, büyüme ve gelişmede etkilidir. Kısırlığı önler. Yaşlanmayı geciktirir, cildi korur.

K Vitamini: Yeşil bitkiler, karaciğer, balık, ıspanak, baklagiller, süt ve yumurtada bulunur. Kanın pıhtılaşmasını sağlar.

Besinlerdeki vitamin kaybının önlemesi için uygun koşullarda saklanmalıdır. Sebze ve meyveler çiğ ve taze olarak tüketilmelidir.

5.Mineraller:

Bütün besinlerde bulunur. Kemiklerin ve dişlerin güçlendirir. Kanın oluşmasını ve kasların çalışması sağlar. Düzenleyici olarak görev yapar.

Bazı minerallerin bulunduğu yerler ve görevleri aşağıda belirtilmiştir.

6.Su:

Bütün besinlerde bulunur. Vücudumuzun yaklaşık % 75’i sudur. Besinlerin sindiriminde, iletiminde ve boşaltımda kullanılır. Düzenleyici olarak görev yapar. Günde en az iki litre su içmeliyiz.

Dengeli ve sağlıklı beslenme

Vücudumuzun ihtiyacı olan besinleri sağlıklı olarak karşılanmasına dengeli beslenme denir. Dengeli beslenmenin diğer adı da diyettir. Yeterli ve dengeli beslenme et, süt, tahıl, sebze-meyve gurubu besinlerden yeterli miktarda tüketilmesi ile olur. Dengesiz ve aşırı beslenme, hareketsiz yaşam aşırı kilo almaya sebep olur. Aşırı kilo obezite hastalığına neden olur. Besin maddelerinden bazı gurupların az ya da hiç alınmamasına  perhiz denir.

Besinlerin tüketimi

Besin piramidi bize hangi besinlerden ne kadar yememiz gerektiğini anlatmaktadır.
1. Basamak: En fazla tüketilmesi gerekenler tahıl ve ürünlerinin oluşturduğu besinlerdir.
2. Basamak: Meyve ve sebzelerden yemeliyiz.
3.Basamak: Et ve süt ürünlerinden tüketmeliyiz.
4.Basamak: En az tüketmemiz gereken besinler yağlar ve tatlılardır.

 Besinlerin tüketiminde nelere dikkat etmeliyiz?

Besin tüketiminde şu hususlara dikkat edilmelidir.
1. Taze olmalıdır. Bayat besinler zehirlenmeye sebep olabilir.
2. Uygun ortamlarda ( Buzdolabı, dondurucu ) saklanmalıdır.
3. Son kullanma tarihi geçmemelidir.
4. TSE belgesi ve Tarım ve Köy işleri Bakanlığı’nın izni olmalıdır. TSE belgesi ürünün standartlara uygun olduğunu ve kalite kontrolü yapıldığını gösterir.
5. Sebze ve meyveleri yemeden önce iyice yıkanmalıdır.
6. Hazır gıdalar kullanırken dikkatli olunmalıdır. İçerisinde koruyucu, renklendirici, tatlandırıcı katkı maddeleri bulunmaktadır. Katkı maddeleri kimyasal madde olduğu için zararlıdır. Fazla miktarda alınması alerji, kanser gibi hastalıklara sebep olmaktadır.
7. Alo 174 gıda hattı besinlerle ilgili herhangi bir problem olduğunda başvurulacak merkezdir.

* Yiyecekleri cazip hale getirmek için gıda boyası, tatlandırıcı maddeler kullanılır. Koruyucu maddeler katılarak gıdaların raf ömrü uzatılmıştır.

* Meyveli yoğurt, hazır çorba, dondurulmuş gıda gelişen teknoloji ile yaşamımıza girmiştir.